Trưởng đoàn đàm phán Iran - Ngoại trưởng Mohammad Javad Zarif.

Người dân Iran mong muốn được dỡ bỏ các lệnh cấm vận. Phần đông dư luận nước này cho rằng các cuộc đàm phán có thể kết thúc sau 1-1,àphươngTâytrướcthửtháchlòty le da bong5 năm nếu phương Tây tỏ rõ thiện chí. Hai giai đoạn được đưa ra là đàm phán việc triển khai kế hoạch và chuyển hồ sơ hạt nhân Iran từ Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc (HĐBA LHQ) cho Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA). Tham dự cuộc đàm phán lần này có Thứ trưởng Ngoại giao của 6 nước trung gian quốc tế, đại diện cơ quan ngoại giao châu Âu và đoàn đàm phán Iran do Ngoại trưởng Mohammad Javad Zarif dẫn đầu.

Ý tưởng nối lại đàm phán lần này được chính Tehran chủ động đưa ra với thông điệp nếu các cường quốc thực sự nghiêm túc thì phải nâng các cuộc đàm phán lên cấp Bộ trưởng Ngoại giao. Tehran cũng lấy làm tiếc rằng tại cuộc đàm phán này không có sự hiện diện của Ngoại trưởng Mỹ John Kerry.

Dư luận quốc tế chờ đợi ở Iran các đề xuất mới. Trước thềm cuộc gặp tại Geneva, Thứ trưởng Ngoại giao nước này cho biết Iran sẽ đưa ra kế hoạch gồm 3 giai đoạn, dựa trên các bước đi đã được thống nhất trước đây. Đề xuất này của Iran xem xét khả năng đảm bảo cho nước này quyền nghiên cứu hạt nhân độc lập vì mục đích hòa bình và cam kết không sử dụng hạt nhân vào mục đích quân sự. Bên cạnh đó, Iran cũng dự định có những bước đi nhằm củng cố niềm tin đối với phương Tây, hướng tới việc gỡ bỏ các lệnh cấm vận đang được áp đặt đối với nước này.

Một số nhà quan sát cho rằng Iran đang thể hiện sự quan tâm nghiêm túc tới hiệu quả đàm phán. Các lệnh trừng phạt nhiều năm nay đã gây thiệt hại nghiêm trọng cho các lĩnh vực xuất khẩu dầu mỏ, hệ thống ngân hàng và giới doanh nhân nước này. Trong khi đó, phương Tây muốn giải quyết triệt để số lượng uranium đã được Iran làm giàu đến 20%. Trước đây, Iran tuyên bố số lượng uranium làm giàu đến 20% là cần thiết cho nước này để chữa các bệnh do rượu cồn gây ra, vì thế không thể đóng cửa sản xuất.

Gần đây, một số quan chức nước này lại đưa ra phương án làm nghèo số uranium này để sử dụng làm nhiên liệu cho các lò phản ứng hạt nhân và sẵn sàng thảo luận với IAEA số lượng, hình thức và mức độ làm nghèo cụ thể. Mặc dù cách tiếp cận vấn đề của Iran có thay đổi, song nước này vẫn giữ nguyên tắc cứng rắn là không chuyển uranium được làm giàu ở cấp độ thấp ra khỏi đất nước.

Vấn đề chuyển uranium được làm giàu ở cấp độ thấp ở Iran ra nước ngoài bảo quản đã được nêu lên cách đây 4 năm. Nhóm P5+1 bày tỏ quan ngại khi Iran tiếp tục sở hữu lượng uranium này, đề nghị Iran giao nộp để đổi lấy nhiên liệu hạt nhân cho các lò phản ứng. Tuy nhiên, các cuộc đàm phán về vấn đề này nhiều lần bị gián đoạn do Iran không tin tưởng sẽ được đảm bảo cung cấp đủ lượng nhiên liệu hạt nhân cần thiết. Iran trước nay nhất quán tuyên bố vấn đề nhiên liệu cho các lò phản ứng là "giới hạn đỏ".

Nhận thức của giới lãnh đạo Iran về vấn đề hạt nhân cũng có khác biệt về lập trường. Một số nhân vật vẫn cho rằng Iran chỉ có thể chiến thắng nếu tiếp tục chương trình nghiên cứu hạt nhân hòa bình, thậm chí là phải sở hữu bom nguyên tử. Trong khi đó, cũng có tuyên bố sẵn sàng ký Biên bản bổ sung về việc cho phép IAEA quyền tiếp cận rộng rãi hơn các cơ sở nghiên cứu hạt nhân của Iran và phỏng vấn các nhà khoa học nguyên tử của nước này.

Trong khi Iran và phương Tây còn chưa tìm được công thức giải quyết vấn đề thì Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu đột ngột tỏ ra quá quan tâm trước những dấu hiệu khả quan giữa Iran và phương Tây. Tại LHQ, ông Netanyahu tuyên bố Israel sẵn sàng đơn phương chống Iran và ra sức thuyết phục Mỹ và các nước phương Tây tiếp tục gia tăng áp lực lên Tehran nhằm đạt được sự giải giáp hoàn toàn chương trình hạt nhân của nước này.

Chuyên gia cao cấp về Trung Đông Evgeni Primakov cho rằng lập trường của Israel sẽ là vấn đề lớn trong tiến trình giải quyết chương trình hạt nhân Iran. Israel có ảnh hưởng rất lớn đối với Mỹ trong việc ép buộc Iran dừng các chương trình hạt nhân hoặc làm cho quá trình đàm phán giữa Iran và phương Tây gặp trở ngại. Ngay cả khi không còn đồng minh hậu thuẫn, Israel vẫn có thể đơn phương tấn công Iran, và đây thực sự là điều nguy hiểm cho các nỗ lực của quốc tế giải quyết vấn đề Iran bằng biện pháp hòa bình.

Thanh Phương